Prawo cytatu – jak daleko sięga?

Przygotowując jakąkolwiek publikację, wielokrotnie sięgamy do dorobku innych osób, powołując się na ich poglądy, stanowisko, autorytet. Aby umożliwić rozwój twórczej działalności ustawodawca dopuścił możliwość korzystania z cudzego utworu w ramach tzw. „prawa cytatu”. Jak wskazuje się w literaturze, żadna działalność twórcza nie odbywa się "w próżni", ale wymaga korzystania, odniesienia się do osiągnięć twórczych innych (por. J. Preussner - Zamorska, J. Marcinkowski (w:) System prawa prywatnego, t. 13, prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2013, s. 564).

Zgodnie z dyspozycją art. 29 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.

Cytatem prawnie dozwolonym, zgodnie z wyżej przytoczonym przepisem, będzie więc taki cytat, który łącznie spełniała trzy przesłanki ustawowe:

1. działanie podmiotu korzystającego z prawa cytatu podjęte zostanie z zamiarem realizacji celu wymienionego w ustawie,
2. przejęcie będzie obejmowało utwory bądź ich fragmenty, których rozmiar określa przepis,
3. zapożyczenie zostanie dokonane do utworu stanowiącego samoistną całość (tak: E. Wojnicka, Cytat dozwolony w ujęciu polskiej ustawy oprawie autorskim, „Nowe Prawo" 1983, nr 7-8, s. 40).

Przepis art. 29 prawa autorskiego przewiduje, że wykorzystany może być drobny utwór w całości, inne utwory mogą być wykorzystane w urywkach lub fragmentach. Ustawa nie definiuje pojęcia drobnego utworu, jednak wydaje się, że czynnikiem decydującym o uznaniu danego utworu za należący do tej kategorii będzie głównie "rozmiar" rozumiany jako objętość, wielkość, czas trwania, podlegający relatywizacji w odniesieniu do konkretnej kategorii utworów (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie w wyroku z 10 czerwca 2016 r., sygn. akt I ACa 275/16, System Informacji Prawnej LEX nr 2096219).

Warto zaznaczyć, iż nawet przytoczenie cudzego utworu w całości jest dozwolone, jeżeli następuje w celu określonym w art. 29 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przy czym przytaczany utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne dzieło (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r., sygn. akt I C 232/04, OSNC 2005/11/195).

Przyjmuje się, iż utwór wykorzystywany w ramach prawa cytatu powinien być przytoczony w niezmienionej wersji, w literalnym brzmieniu, bez dokonywania zmian. Jeżeli natomiast własnymi słowami przedstawione zostaną stanowisko, pogląd wyrażony przez innego autora, to mamy wtedy do czynienia z parafrazą, która wymaga w pewnych przypadkach wskazania autora „źródłowego” (Flisak Damian (red.), Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2015).

Ustawa zakreśla cele, jakim winien służyć cytat. Równocześnie determinują one zakres wykorzystania cudzego utworu. Cytat jest uzasadniony, gdy stanowi warunek sine qua non zrealizowania celu, jakim jest wyjaśnienie, analiza krytyczna lub nauczanie, przy czym ocena jego spełnienia powinna być dokonywana obiektywnie.

Zgodne z powyższymi wymogami korzystanie z cudzych utworów w ramach dozwolonego użytku jest działaniem zgodnym z prawem i nie narusza praw autorskich (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 maja 2016 r., sygn. akt VI ACa 293/15, System Informacji Prawnej LEX).