wtorek, 2 grudnia 2014

Kiedy może nastąpić tymczasowe aresztowanie w polskiej procedurze karnej?

Parę słów wstępu

Tymczasowe aresztowanie jest najdolegliwszym z przewidzianych przez kodeks postępowania karnego środkiem zapobiegawczym, czyli środkiem przymusu stosowanym wobec oskarżonego celem zabezpieczenia prawidłowego toku procesu. Zasadniczą funkcją jaką spełniać mają środki zapobiegawcze jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania, czyli funkcja prewencyjna. Wspomniane zabezpieczenie przejawia się dwojako, z jednej strony polega na „zabezpieczeniu” samego oskarżonego dla procesu, poprzez utrudnienie mu ucieczki, bądź ukrywania się, a z drugiej na pozbawieniu go możności wpływania na świadków albo zacierania dowodów.

Dodatkową funkcją jaką może pełnić środek zapobiegawczy, jest funkcja ochronna, która służy zapobiegnięciu popełnienia kolejnego ciężkiego przestępstwa (czyli zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności powyżej 8 lat) przez oskarżonego. Stosowanie środków zapobiegawczych w tym celu ma jednak wyjątkowy charakter, gdyż jest to odstępstwo od procesowego charakteru środków zapobiegawczych.

Jak wygląda procedura?

Zatrzymany musi w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ zostać przekazany do dyspozycji sądu (właściwy miejscowo sąd rejonowy), który to z kolei ma do dyspozycji 24 godziny na zastosowanie tymczasowego aresztowania. Warto zaznaczyć, że określone tutaj godzinowo terminy są traktowane osobno, czyli w przypadku, gdy np. zatrzymany zostaje przekazany do dyspozycji sądu po np. 40 godzinach, to sąd ma ciągle do dyspozycji 24 godziny, a nie 32.
Przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania sąd ma obowiązek przesłuchać oskarżonego, do udziału w przesłuchaniu dopuszczony jest także ustanowiony obrońca, jeśli oczywiście się stawi.
Sąd decydując się na zastosowanie tego środka zapobiegawczego określa czas na jaki ma być on zastosowany, z tym, że maksymalnie mogą to być 3 miesiące Art. 263 k.p.k., przewiduje jednak sytuacje, w których pozwala na przedłużanie tego terminu. Warto jednak podkreślić, że zgodnie z art. 257§1 zastosowanie tymczasowego aresztowania jest możliwe tylko wtedy, gdy sąd jest przekonany, że nie jest wystarczający inny łagodniejszy środek zapobiegawczy.

Przesłanki zastosowania tymczasowego aresztowania

Zastosowanie tymczasowego aresztowania jest możliwe tylko w wypadku spełnienia przynajmniej dwóch z wymienionych w kodeksie przesłanek. Pierwszą wydaje się oczywista i jest nią wspólna dla wszystkich środków zapobiegawczych, a mianowicie wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego. Prawdopodobieństwo to jest oceniane przez sąd w chwili stosowania środka, a ocena ta nie może być dowolna, tylko musi opierać się na odpowiedniej liczbie prawidłowo zdobytych dowodów,  które w przekonaniu sądu uzasadniają popełnienie przestępstwa przez oskarżonego. (A. Bulsiewicz, Glosa do post. SN z 15.4.1983 r., II KZ 31/83, Pal. 1984, Nr 5-6, s. 92 i 100). Jest to przesłanka konieczna, jednak aby można było zastosować tymczasowe aresztowanie musi wystąpić jeszcze przynajmniej jedna z następujących przesłanek:
-uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, może ona wystąpić zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić tożsamości oskarżonego albo nie ma on stałego miejsca pobytu w kraju; obawa taka musi być konkretna, uzasadniona materiałem dowodowym oraz zachowaniem sprawcy, a nie abstrakcyjna (post. SA w Katowicach z 2.12.1998 r.,II AKZ 336/98, OSA 1999, Nr 7-8, poz. 50). W doktrynie przyjmuje się, że rzeczywiste niebezpieczeństwo ucieczki oceniane powinno być m.in. przez pryzmat osobowości oskarżonego, stanu majątkowego, a także zachowania oskarżonego. Istotny wpływ na obawę ucieczki ma niemożliwość ustalenia tożsamości oskarżonego;
-uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny sposób bezprawnie utrudniał postępowanie karne, czyli tak zwana obawa matactwa; jak wielokrotnie wskazywało orzecznictwo matactwem jest  bezprawne wpływanie na bieg procesu karnego, co należy wiązać wyłącznie z niezgodnym z prawem zachowaniem oskarżonego czy też podejrzanego (np.  post. SA w Krakowie z 5.1.2007 r., II AKZ 538/06, KZS 2007, Nr 2, poz. 35)
-czyn, który jest zarzucany oskarżonemu jest zagrożony karą pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej 8 lat pozbawienia wolności albo został on skazany na karę nie niższą niż 3 lata przez sąd pierwszej instancji; odnośnie tej przesłanki należy zaznaczyć, że sąd orzekający o zastosowaniu na jej podstawie tymczasowego aresztowania nie musi wykazywać, dlaczego nie zdecydował się na zastosowanie łagodniejszego środka zapobiegawczego (wyr. SA w Lublinie z 9.12.2009 r., II AKZ 716/09, KZS 2010, Nr 4, poz. 55)
- uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzuca się zbrodnie lub umyślny występek, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza, gdy popełnieniem takiego groził; w tym przypadku tymczasowe aresztowanie, będzie więc de facto spełniało funkcje pozbawienia wolności, gdyż jego zastosowanie nie ma bezpośredniego związku z zabezpieczeniem prawidłowości procesu.

Kiedy sąd odstąpi od zastosowania tymczasowego aresztowania?

Kodeks postępowania karnego przewiduje negatywne przesłanki tymczasowego aresztowania, czyli sytuacje, których zaistnienie spowoduje odstąpienie od orzeczenia tego środku. Będzie miało to miejsce w następujących sytuacjach, gdy:
- pozbawienie oskarżonego wolności spowodowałoby poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia oskarżonego;
- pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny , czyli zagrażały by ich egzystencji, nie mogą być to mniej doniosłe okoliczności (post. SA w Krakowie z 12.12.1996 r., II AKz 508/96, KZS 1996, Nr 11-12, poz. 35); ciężar dowodu odnośnie tej jak i powyższej przesłance spoczywa na oskarżonym;
- z okoliczności sprawy wynika, że sąd orzeknie karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem lub karę łagodniejszą albo okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary, wynika to z założenia ustawodawcy, że tymczasowe aresztowanie powinno pozostawać w rozsądnej proporcji do spodziewanej kary;
- przestępstwo zarzucane oskarżonemu zagrożone jest karą nieprzekraczającą roku pozbawienia wolności, chyba, że sprawcę ujęto na gorącym uczynku.
Warto pamiętać, że wyżej wymienione przesłanki mają charakter względny, czyli mimo ich zaistnienia w wyjątkowych sytuacjach sąd może się do nich nie zastosować.
Na postanowienie sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania oczywiście przysługuje zażalenie, do sądu okręgowego.

Odrobina statystyki

Zastosowanie tymczasowego aresztowania w liczbach bezwzględnych:
2005 35 142
2006 34 129
2007 31 722
2008 24 848
2009 24 967

Dane za: Wydział statystyki Ministerstwa Sprawiedliwości

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Uwaga: tylko uczestnik tego bloga może przesyłać komentarze.